Với hai loại vaccine “cây nhà lá vườn” là Abdala và Soberana 02, Cuba vượt qua nhiều nước phát triển về tốc độ tiêm chủng, giúp giảm sâu tỷ lệ lây nhiễm nCoV.
Thế kỷ 19, Tướng Máximo Gómez, nhân vật chủ chốt trong các cuộc chiến tranh giành độc lập của Cuba với Tây Ban Nha từng nói: “Người Cuba hoặc là không đạt được mục tiêu, hoặc là vượt xa so với mục tiêu ban đầu”.
Hơn một thế kỷ sau, châm ngôn này trở thành hiện thực. Dù đối mặt với tình trạng thiếu điện và nhiều loại hàng hóa, Cuba có tỷ lệ tiêm chủng Covid-19 cao hơn nhiều nước phát triển.
Hơn 90% người dân tiêm ít nhất một liều vaccine, 83% đã tiêm chủng đầy đủ, chỉ xếp sau Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống trong nhóm nước có dân số hơn một triệu người.
“Ý tưởng rằng Cuba, với 11 triệu người và thu nhập hạn chế có thể trở thành cường quốc về công nghệ sinh học nghe thật khó tin với những người làm việc ở Pfizer. Nhưng đối với Cuba thì không”, John Kirk, giáo sư danh dự về nghiên cứu Mỹ Latinh tại Đại học Dalhousie, Canada, nhận định.
Khi đại dịch khởi phát, Cuba quyết định không trông đợi vào vaccine từ các nước khác. Giới nghiên cứu và quan chức cho biết lệnh cấm vận kinh tế của Mỹ có thể ngăn cản nguồn cung vaccine đến nước này.
“Tối hơn hết là tự bảo vệ người dân của chúng ta”, Vicente Vérez Bencomo, Tổng giám đốc Viện Vaccine Finlay ở Havana, nhận định.
Sau phát biểu này, Viện Finlay và các trung tâm công nghệ sinh học trong nước bắt đầu phát triển vaccine, hy vọng ít nhất một ứng viên sẽ hiệu quả.
Giới chức đặt cược vào vaccine nội địa và canh bạc được đền đáp xứng đáng. Đầu năm 2022, Cuba trở thành quốc gia nhỏ nhất trên thế giới phát triển và sản xuất thành công vaccine “cây nhà lá vườn”. Kể từ đó, nước này đã tiêm chủng thần tốc cho người lớn và trẻ nhỏ, tất cả đều tự nguyện.
Cuba chủ yếu sử dụng vaccine Abdala và Soberana 02 kể từ tháng 7 năm ngoái. Hai loại vaccine cũng được xuất khẩu sang Venezuela, Việt Nam, Iran và Nicaragua.
Vaccine Soberana 02 do Viện Finlay Vaccine phát triển, dựa trên công nghệ protein tái tổ hợp, không đòi hỏi bảo quản trong kho lạnh ở nhiệt độ âm sâu. Abdala do Trung tâm Kỹ thuật Di truyền và Công nghệ Sinh học (CIGB) điều chế, là vaccine tiểu đơn vị, chứa các mảnh (protein) vô hại của nCoV thay vì toàn bộ mầm bệnh. Sau khi được tiêm chủng, cơ thể nhận ra các protein ngoại lai, từ đó tạo kháng thể và tế bào bạch huyết để tự bảo vệ (lympho T). Những tế bào này ghi nhớ và chống lại virus trong tương lai.
Đây đều là công nghệ truyền thống thường được sử dụng cho hầu hết các loại vaccine ở trẻ em như ho gà, uốn ván, bạch hầu và viêm màng não mô cầu.
Cả hai loại vaccine hiệu quả trên 90%. Chương trình tiêm chủng thành công giúp giảm tỷ lệ lây nhiễm của Cuba từ mức cao nhất trong khu vực Tây bán cầu xuống mức thấp nhất hiện nay. Tháng 8 năm ngoái, nước này báo cáo hàng trăm người chết vì Covid-19 mỗi tuần. Tuần trước, giới chức chỉ ghi nhận ba ca tử vong.
Cristian Artimbau, 14 tuổi, tiêm vaccine Soberana 02 trong thử nghiệm lâm sàng tại Havana, Cuba, tháng 6/2021. Ảnh: Reuters
Thành công của vaccine càng nổi bật khi so sánh với những thiếu hụt về hệ thống y tế của chính quốc gia. Vì dòng vốn ngoại tệ bị cắt giảm mạnh trong hai năm qua, Cuba khan hiếm thuốc kháng sinh đến mức 20 viên amoxicillin trên thị trường chợ đen có giá tương đương một tháng lương tối thiểu của công chức. Không có thạch cao bó bột, bác sĩ ở một số tỉnh phải bọc chân của bệnh nhân gãy xương vào các tấm bìa cứng đã qua sử dụng.
Các loại vaccine nội địa của Cuba có một số ưu thế so với các đối thủ trên thị trường.
Ưu điểm lớn nhất là độ an toàn. Vaccine cũ hơn, làm từ virus sống hoặc giảm độc lực có một số rủi ro, bù lại bởi khả năng miễn dịch mạnh mẽ và cơ chế một liều tiện lợi. Tuy nhiên, khi mầm bệnh trở nên ít phổ biến, rủi ro dễ vượt qua lợi ích. Bên cạnh đó, vaccine sống có thể thay đổi về mặt di truyền trong một số trường hợp, khiến virus hoạt động trở lại, gây hại cho cơ thể.
Vaccine tiểu đơn vị loại bỏ được cả hai mối nguy này. Thay vì toàn bộ mầm bệnh, nó chỉ chứa các mảnh cụ thể của virus để kích thích miễn dịch. Đây là phương pháp chủng ngừa cực an toàn, có thể sử dụng cho hầu hết người dân, bất kể tình trạng sức khỏe.
Abdala và Soberana 02 bảo quản ở nhiệt độ 2-8 độ C, thay vì đòi hỏi tủ đông sâu như các vaccine mRNA khác. Ưu thế này giải quyết nỗi lo về hậu cần ở những khu vực điều kiện hạn chế.
Sau nhiều tuần ghi nhận khoảng 100 F0 mỗi ngày, tỷ lệ lây nhiễm ở Cuba tăng lên do Omicron dễ lây lan. Các nhà khoa học chưa công bố dữ liệu về hiệu quả của vaccine trên biến chủng mới, song đã bắt đầu điều chỉnh vaccine để phù hợp tình hình thực tế.
Trong khi đó, Bộ Y tế Cuba nhanh chóng triển khai tiêm tăng cường, đặt mục tiêu tiêm chủng thêm một liều vaccine cho toàn bộ dân số trong tháng này.
Thục Linh (Theo Guardian)
